Het is in vele huizen, in alle landen, overal anders en hoogstpersoonlijk. Deze week maakte ik het twee keer mee. Het ontroert me. Het is zo verscheiden dat het nogal lomp is om er een gemeenschappelijke naam voor te gebruiken. Een foto naast een smalle ruiker met meiklokjes kan men bezwaarlijk een huisaltaar noemen. Maar toch gebruik ik het woord, gewoon uit onvermogen. Intentie en bewogenheid kan niemand meten en nooit, nooit secuur onder woorden brengen.

Ik ken niemand die met meer gevoel en wijsheid over foto’s schreef dan de Franse filosoof Roland Barthes (1915 – 1980). Hij schreef bijvoorbeeld hoe het voor een vrouw onmogelijk was om een kamer te betreden waar de foto te zien was van haar overleden geliefde. De confrontatie was explosief. Het lijkt extreem maar tegelijk ervaar ik het als herkenbaar. Het is niet de grootte of veelheid bij zo’n plek, foto of voorwerp die telt maar wat het voor de nabestaanden betekent. Bij de interviews met asbestslachtoffers horen we hoe schijnbaar onverwachte elementen pijnlijk kunnen zijn, of gewoon helemaal niet. Er is vooral dit, mensen zijn verwant met andere mensen, een slachtoffer is zelden alleen. Die anderen zijn ook slachtoffer.

In 2001 reden we naar het Kunstpalast in Düsseldorf om er een tentoonstelling te zien van altaren. Het bezoek leerde ons dat die huiselijke herdenkingsplaatsen universeel zijn, in tijd en plaats. En toch was de ervaring niet half zo ontroerend als wanneer we ze meemaken bij levende mensen in de intimiteit van hun woonkamer in onze stad en buurt. Tegelijk herkennen we de nood aan herdenken en eren. Het religieuze is elk van ons, de nood aan rituelen en zelfs, in mindere mate de behoefte om dit te laten zien aan de mensen in de onmiddellijke omgeving.

In een kringwinkel zag ik de ingelijste studiofoto van een vrouw te koop. Ik merkte hoe iemand de sticker met de prijs flagrant in het midden van de lijst kleefde, midden op het gezicht van die vrouw. Het stoort me. Nu ja, het kleven van de sticker op die plek kan halvelings goed gepraat worden. De stickers van de kringwinkels hebben een speciale reputatie, ze zijn gemakkelijk om aan te brengen en moeilijk om te verwijderen. Maar de slordigheid als het om asbestslachtoffers gaat, snijdt dieper. Herdenken, eren, respect, het is geen flauwekul.

Johan De Vos